Demans Nedir?

Demans, halk arasındaki adıyla bunama, zihinsel yeteneklerde (özellikle hafıza, düşünme, muhakeme ve iletişim becerilerinde) bozulma ile seyreden bir beyin hastalığıdır. Genellikle ilerleyicidir ve günlük yaşam aktivitelerini etkileyecek düzeyde bilişsel kayıplara yol açar. Bilişsel ve entelektüel işlevlerde azalma sonucu bellek, konuşma, algılama, hesaplama, yargılama, soyut düşünme ve problem çözme işlevlerinden en az ikisinde bozukluk olması demans tanısı için yeterlidir. 

Her unutkanlık bunama değildir. Yaşlanmaya bağlı da bellek işlevlerinde azalma olabilir. Hastalığa işaret etmesi için ilerleyici olması ve yukarda sözü edilen kriterlerin bulunması gerekir. 

Demansın Belirtileri

• Hafıza kaybı (özellikle yakın geçmiş)
• Dil bozuklukları (kelime bulmakta zorluk)
• Zihinsel karmaşa (zaman, yer ve kişilerle ilgili karışıklık)
• Karar verme ve planlamada güçlük
• Kişilik değişiklikleri (agresiflik, şüphecilik, depresyon)
• İşleri sırasıyla yapamama (yemek yapmakta, banyo yapmakta zorlanma)

Demansın Nedenleri

Demans tek bir hastalık değildir; birçok hastalığın belirtisi olabilir. Demans hastalıklarının hepsi beyinde hücre ölümlerine neden olarak hastalıklara özgü bulguları ortaya çıkarır. En yaygın nedenleri:

• Alzheimer hastalığı (en sık görülen tiptir)
• Vasküler demans (beyin damar hastalıkları sonucu gelişir)
• Lewy cisimcikli demans
• Frontotemporal demans
• Parkinson hastalığına bağlı demans

Alzheimer hastalığı demans nedenleri içinde en yaygın olanıdır. Bu hastalıkta beyinde, beyin hücrelerinin ölümüne neden olan plaklar ve yumaklar gelişir, beyin içindeki mesajların iletimini sağlayan bazı önemli kimyasal maddeler eksilir. İlerleyici bir hastalıktır, günümüzdeki ilaç tedavileri ancak hastalığın seyrini yavaşlatır. Tedaviye rağmen belirtiler zaman içinde kötüleşir. Yüksek tansiyon, şeker hastalığı, sigara kullanımı, kolesterol yüksekliği gibi damarsal bozukluklara neden olan hastalıkların eşlik etmesi demans hastalıklarının seyrini daha da hızlandırır. O nedenle eşlik eden bu hastalıkların kontrol altında tutulması önemlidir. 

Alzheimer hastalığının üç evresi vardır:

Erken Evre

• Genellikle ilk 2-4 yılı kapsar
• Yakın süreli bellek sorunu vardır; aynı şeyler sık aralıklarla anlatılır veya sorulur
• Kelime bulmada zorluklar nedeniyle ifade güçlüğü başlar
• TV kumandası, çamaşır, bulaşık makinesi gibi aletlerin kullanımı zorlaşabilir
• Kişilik değişiklikleri, depresyon görülebilir
• Yeni bilgilerin öğrenilmesi mümkün olmaz
• Sinirlilik, hastalık inkârı ortaya çıkar
• Günlük yaşam aktiviteleri, kendi ihtiyaçlarını karşılamada çoğunlukla sorun görülmez

Orta Evre

• Genellikle hastalığın 2-10 yıllık dilimini kapsar
• Yeni bilgi öğrenmek mümkün olmaz
• Yakınlarını tanımada güçlük başlar
• Bellek sorunları daha belirgin hale gelerek gündelik yaşamını etkiler
• Problemlerle başa çıkmak zorlaşır
• Davranışlar semptomlar ortaya çıkar (olmamış olayları olmuş gibi aktarma, paranoya, halüsinasyon, agresif davranışlar gibi)
• Geçmişte öğrenilen bilgiler de kaybolmaya başlar
• Uyku bozukluğu gelişebilir
• Kaybolma riski bu dönemde yüksektir

İleri Evre

• Ortalama 1-3 yıl devam eder
• İletişim ileri derecede bozulur
• En yakınlarını da tanıyamaz
• Düşmeler olur
• Psikiyatrik semptomlar çok daha belirgindir
• Tamamen bakıma muhtaç hale gelerek dahili komplikasyonlar nedeniyle kaybedilirler.

Alzheimer hastalığının %5’inin kalıtsal olduğu düşünülmektedir. Özellikle 60 yaşın altında başlayan Alzheimer olgularında genetik nedenlerin etken olduğu düşünülse de her zaman şart değildir. Çoğunlukla ileri yaş hastalığıdır ve günümüzde insan ömrü uzadığı için daha sık görülmektedir. Yaş, kadın cinsiyeti ve genetik yatkınlık değiştirilemez faktörlerdir ancak bazı risk faktörlerine dikkat ederek hastalıktan korunmak veya geciktirmek mümkün olabilir. Bu risk faktörleri:

• Tansiyon, kolesterol, diyabet gibi kardiyovasküler risk faktörleri
• Aşırı sigara, alkol, madde tüketimi
• Depresyon, stres
• Kafa travmaları
• Sedanter yaşam
• Uyku bozuklukları olarak sıralanabilir.

Alzheimer hastalığı riskini azaltan faktörler nelerdir?

• Yürüyüş, egzersiz gibi fiziksel aktiviteleri düzenli yapmak
• Yeni bilgiler öğrenmek, yeni bir dil öğrenmek, bir müzik enstrümanı çalmak, sudoku, satranç gibi zihin çalıştırıcı oyunlar oynamak, dans etmek
• Aktif sosyal ilişkiler içinde olmak
• Yeterli uyumak (6-8 saat)
• Olabildiğince stresten uzak durmak